Cúi xuống để thấy thương

“Làm nghề gì cũng vậy, đừng để đồng tiền lấn át cái tình, thấy cọng lá, nhánh bông thì nhớ nghiêng người mà nâng, chớ có phũ.” Bà nội rù rì vậy đó, giọng ấm như lớp tro đang ủ nồi cá kèo sau hè. Hồi đó tui còn tì teo, ngồi chồm hổm bên cái thau nhôm, tay lóng ngóng chùi chùm mận chín rịn. Nội đưa khăn rằn chấm giọt “nước mắt gió”, cười hiền: “Làm ăn cho giỏi thì làm, mà phải biết thương cái mình đụng vô nghen con.”

Mùi bùn non và be xuồng ba lá

Bài học từ nhánh bông điên điển

Tui hay nôn, thấy bông nhiều là muốn quơ cho lẹ, sợ lỡ chuyến chợ. Nội biểu: “Khoan, con. Mình lựa từng nhánh, tách từng cuống, chớ làm ẩu.” rồi nội đưa tui nhánh bông gãy, dặn vuốt cho ngay: “Đồ vật cũng có hồn, mình thương nó thì nó trả ơn bằng vị ngọt ở đầu lưỡi.” Vậy là từ bữa đó, tui biết lau trái ổi cho khô ráo, xếp lá chuối cho thẳng thớm, đội rổ nhẹ tay. Nội kêu cái đó là “cúi xuống”, cúi để thấy nhỏ nhít cũng đáng quý, cúi để kịp nghe tiếng thở của vườn.

Ảnh: internet

Mùa nước nổi, mùa người lớn

Tới mùa nước nổi, cánh đồng như tấm gương bự chảng, đường làng biến thành con rạch dài. Cá linh theo con nước về, mớ bông điên điển nở vàng hực. Nội đội nón lá rách mép, chèo xuồng đi hái, miệng ngân nga câu vọng cổ: “Chiều nghiêng lưng bậu…” Tui theo sau, vớt tôm tép lách tách vô rổ. Bữa cơm nhà nghèo nhưng xôm tụ: nồi mắm kho bông điên điển, dĩa cá linh chiên giòn, chén cơm trắng thơm phức. Bà gắp cho tui miếng đầu tiên, cười híp mắt: “Ăn đi con, mai còn đi sớm.” Ờ, mùa nước nổi dạy tui lớn nhanh hơn, như cây tràm gặp mưa bỗng đâm tược.

Ảnh: internet

Chiều ngã vàng sau hàng cau

Chiều về, nắng rớt thành vảy trên lưng trâu, gió chướng thổi ngang hiên, bếp sau lóe lửa riu riu. Nội lội qua rãnh, tay bấu gốc dừa, tay xoa đất quanh đọt ớt. “Cái ăn cái mặc nằm ở đây nè,” nội nói, “ở nồi đất, ở thửa vườn, ở tay mình chịu khó.” Tui rót bình nước lá dứa, nghe mùi thơm len qua rế cửa. Mấy con đom đóm chớp chớp trên bờ lau, y như đèn hội mà dành cho dân quê. Trong thứ ánh sáng chập chờn đó, tui thấy lưng nội cong như vành trăng non, mà vững như cọc bần giữa con nước.

Những đồng tiền biết thơm

Nhiều bữa bán bông xong, nội ghé tiệm tạp hoá mua gói đường thẻ, bịch bột ngọt nhỏ, thiệt gọn. Nội là vậy đó, hông mê đồ đắt, chỉ kỹ từng đồng vô ra. “Tiền phải biết thơm,” nội nói, “thơm là do mình kiếm ngay ngắn, ăn xài đàng hoàng, chừa phần cho người khác.” Nội hay gói mấy trái bưởi xấu xấu đem biếu cô Tư mới đẻ, gửi mớ bông so đũa cho bà Năm đau chân. Hàng xóm kêu “chị Bảy dễ thương ghê”, nội cười, khoát tay: “Sống chung mà, giữ tình cho ngọt, bữa nào kẹt nước còn gõ cửa xin thau.” Tui nhìn mà hiểu: buôn bán thiệt ra là buôn tình trước đã.

Ảnh: internet

Đêm xuống, nước rút lộ bãi bùn, ếch kêu ộp ộp. Bên kia rạch có ghe đờn ca tài tử, câu vọng cổ chảy qua như sợi mật. Nội ngồi ngay thềm, chắp tay sau lưng, nghe mà gật gù. “Cái giọng người ta rót ra vậy đó con, có thương có nhớ, có vụn vỡ, mà nhờ nó mình chịu đựng giỏi hơn.” Rồi nội quay vô nhắc tui đậy cái khạp muối dưa, nói xíu nữa mưa dầm, đừng để nước tạt vô. Sống ở quê, việc nhỏ như lá chuối che miệng khạp cũng là một thứ hiểu biết, một chữ “lo” ngọt ngào.

Đi xa, học cách quay về

Lớn lên, tui đi làm ăn tận xứ thị thành. Đường nhựa nóng rát, nhà cao chọc trời, người chen người như sóng gấp. Tiền vô ra nghe lẹ như nhịp thang máy; nhiều khi mắt mờ vì con số, tay tê vì ký tá. Tới lúc ham mau, ham nhiều, tui chợt nhớ bàn tay nội nắn nhánh bông cho ngay, nhớ câu “cúi xuống” nội dặn. Ờ, ở đâu cũng có nhánh bông để mình nâng, là cái email cần trả lời tử tế, là gương mặt người mua cần một tiếng “cám ơn”, là món hàng phải gói cho chắc, là lời xin lỗi kịp lúc. Mình cúi xuống lành nghề thì đời nở hoa.

Một bữa, tui về quê lúc gió chướng chớm thổi. Hàng cau trước ngõ đã cao hơn mái, ao nhà thả bèo tây tím lịm. Nội già đi, nhưng ánh mắt còn trong. Nội ngồi lựa bông điên điển như xưa, chỉ khác là chậm rãi hơn. Tui ngồi bên, lấy khăn lau từng cọng bông. “Còn nhớ hông?” nội hỏi. “Dạ nhớ,” tui nói, “nhớ cái cách mình thương đồ vật, thương người.” Nội cười, gật đầu, đưa tui mấy bó, dặn đem qua cho cô Ba mới bệnh dậy. Bữa cơm chiều lại bốc khói, nồi mắm kho gật gù trên bếp, tiếng muỗi vo ve mà nghe cũng thân.

Cây bông trước hiên

Trước hiên nhà có cái chậu bông giấy nội trồng từ hồi tui còn đeo cặp táp. Nội kêu tui tỉa bớt cành già, chừa chỗ cho mầm non. “Người cũng vậy, con,” Nội nói, “chừa chỗ cho cái tốt nó mọc.” Tui cúi xuống, tay lấm đất mà lòng nhẹ hều. Hóa ra bài học cũ hổng hề cũ: làm ăn biết lựa lựa, sống biết chừa phần, nói năng biết êm tai, làm ơn hổng tính công. Con buôn có năm bảy loại thiệt, mà ai còn biết nâng niu một nhánh bông, một lá xanh, thì coi như đã giàu sẵn một mùi thơm – mùi của nhân hậu.

Khuya đó, nước ngoài rạch vỗ be xuồng lóc bóc, trời đổ mưa rào, hột mưa gõ lộp độp trên mái tôn. Tui nằm nghe, thấy mình đi qua tuổi nhỏ, qua chợ nổi, qua những mùa nước nổi, mà cái còn lại là dáng người đàn bà lưng còng, tay thơm mùi bông. Mai mốt lỡ đời xô nghiêng, tui biết mình sẽ làm gì, sẽ cúi xuống lần nữa, vuốt cho thẳng nhánh bông, nói một lời hiền, buôn một món hàng sạch, giữ một trái tim đủ chỗ cho người ta ngồi nghỉ. Vậy là đủ vốn để sống, đủ lời để thương.