“Đọc sách, viết sách, làm sách”: Lăng kính điện ảnh soi nghề biên tập – từ hậu trường đến trang sách

Ảnh: Internet

Một cuốn sách chọn điện ảnh làm điểm tựa để kể về nghề biên tập — công việc lặng thầm nhưng có ảnh hưởng quyết định tới đời sống mỗi bản thảo — luôn gợi tò mò. “Đọc sách, viết sách, làm sách” của Lee Hayoung đi xa hơn thế: tác phẩm dẫn người đọc qua 12 bộ phim, đặt nhân vật biên tập vào trung tâm, từ đó mở ra bức tranh nghề nghiệp với đầy đủ ánh sáng và khoảng tối của những người đứng sau cuốn sách.

Ngay từ cách tiếp cận, tác giả đã xác lập một “góc quay” riêng. Thay vì liệt kê nghiệp vụ khô cứng, Lee Hayoung đan cài trải nghiệm của chính mình với các trường đoạn điện ảnh giàu sức gợi. Mỗi chương giống như một cảnh phim: có hồi hộp trước hạn chót, có nỗi cô độc khi phải cắt bỏ đoạn văn mình yêu, có phút giây thỏa hiệp để bản thảo tìm được đường đến độc giả. Điện ảnh giúp câu chuyện nghề bớt “kín cửa”: nó cho phép người đọc sống thử nhiều đời sống sáng tạo, gặp gỡ những tác giả hư cấu và có thật, để rồi nhìn lại người biên tập bằng một đôi mắt mới.

Ảnh: Internet

Một nhận định xuyên suốt của cuốn sách: trên màn bạc, biên tập viên thường đứng ở tuyến phụ, ít khi là nhân vật “ăn đèn”. Theo Lee Hayoung, lý do không chỉ nằm ở địa vị kinh tế – xã hội chưa đủ bắt mắt đối với công chúng trẻ, mà còn vì bản chất nghề này vốn hướng nội, thành tựu thường mang dấu vết của người khác. Chính khoảng trống hình ảnh ấy thôi thúc cô “đưa máy quay” lại gần hơn: người biên tập làm gì mỗi ngày, họ đưa ra quyết định thế nào, và những lựa chọn tưởng như vô hình đó ảnh hưởng ra sao đến tác giả lẫn độc giả?

Ở từng bộ phim, tác giả chọn một điểm rọi để khắc họa tay nghề và tính cách của người biên tập. Với Genius (Thiên tài), nhân vật Max Perkins hiện lên như biểu tượng của nghề: vừa là người phát hiện tài năng, vừa là bạn đồng hành kiên nhẫn của những tên tuổi như Ernest Hemingway, F. Scott Fitzgerald hay Thomas Wolfe. Những căng thẳng, tổn hại và hoài nghi mà Perkins trải qua không bị tô đậm kịch tính; chúng được đưa vào trang sách bằng lối kể tiết chế, để sức nặng nằm ở hệ quả: một bản thảo trưởng thành, một nhà văn tìm thấy giọng nói của mình.

Ảnh: Internet

Không chỉ những chân dung nam, Lee Hayoung dành nhiều trang cho các biên tập viên nữ — những người âm thầm giữ độ bền của cỗ máy xuất bản. Hình tượng Sheila, chẳng hạn, tiếp tục gắn bó với nghề dù từng đối diện thiếu tôn trọng hay đổ vỡ niềm tin. Qua các trường hợp như vậy, tác giả phác họa năng lượng bền bỉ của người biên tập: vừa là bờ vai để tác giả tựa vào khi câu chữ vấp váp, vừa là tấm gương phản chiếu giúp bản thảo soi thấy phần cần gọt giũa.

Cấu trúc sách gồm 12 chương – 12 bộ phim – 12 câu hỏi nghề nghiệp. Chương mở đầu nhìn người biên tập như “chất xúc tác sáng tạo”, liên hệ đến Men, Women & Children (Đàn ông, phụ nữ và con trẻ). Ở một chương khác, Midnight in Paris (Nửa đêm ở Paris) trở thành minh họa cho năng lực thấu hiểu và ủng hộ nghệ sĩ. Chương khép lại “Chúng ta vẫn đang tìm kiếm nhau” gợi liên tưởng đến Bestseller (Sách bán chạy), như một mệnh đề mở: mối quan hệ tác giả – biên tập – độc giả luôn là cuộc kiếm tìm không dứt để gặp nhau ở phiên bản tốt nhất của cuốn sách.

Thông qua chuỗi “ca bệnh” điện ảnh ấy, toàn bộ quy trình làm sách hiện ra: gieo mầm ý tưởng, xây khung cấu trúc, trò chuyện với bản thảo, dung hòa giữa cái tôi sáng tạo và nhu cầu đọc. Ở nơi ít ai để ý, người biên tập kiên nhẫn di chuyển dấu phẩy, thay đổi nhịp câu, thuyết phục một lần nữa… để cuốn sách khi ra mắt có thể đứng vững trước công chúng. Chính sự lặng lẽ đó tạo nên thứ “chất lượng vô hình” mà độc giả thường chỉ cảm nhận bằng trực giác.

Ảnh: Internet

Bên cạnh câu chuyện nghề, tác giả cũng tự phác họa đường đi của mình trong lĩnh vực sáng tạo: Lee Hayoung là nhà văn, biên kịch truyền hình, nhà phê bình điện ảnh đồng thời là biên tập viên xuất bản. Cô từng có 5 năm viết kịch bản cho chương trình Cine Music của đài OBS TV; cộng tác chuyên mục cho tạp chí chuyên ngành “Kế hoạch xuất bản” với các chuỗi bài như “Sách trong điện ảnh”, “Thư viện của những thần tượng”, “Biên tập viên trong phim”. Những đầu sách đã phát hành gồm: Jose luôn đọc cuốn sách đó (2008), Tại sao khi ấy ta không biết cách yêu thương mà không đau đớn (2018) và Thư viện của những thần tượng (xuất bản tại Việt Nam năm 2024). Hiện cô đảm nhiệm vai trò Tổng biên tập tại Viện nghiên cứu Đọc & Viết.

Nhìn tổng thể, “Đọc sách, viết sách, làm sách” không đi tìm sự giật gân hay “lạ hóa” nghề bằng các giai thoại hiếm gặp. Tác phẩm chủ ý tạo một khoảng lặng đủ dài để nghề tự nói: biên tập viên là người kết nối — giữa tác giả và độc giả, giữa ý tưởng và văn bản, giữa cái đẹp và tính khả đọc. Bằng giọng kể tiết chế, vốn đọc bền bỉ và hệ tham chiếu điện ảnh phong phú, Lee Hayoung đã dựng nên một không gian quan sát chín chắn, nơi người đọc có thể thấy rõ hơn những bàn tay vô danh đã góp phần định hình cuốn sách trên tay mình.