Khi 30 triệu chỉ đủ sống: Người trẻ TP.HCM hoãn cưới, chần chừ sinh con

Ở một thành phố đắt đỏ và luôn vận động như TP.HCM, mức lương 30 triệu đồng/tháng từng được xem là “mơ ước”. Nhưng với không ít người trẻ, con số ấy giờ chỉ vừa đủ xoay xở tiền thuê nhà, đi lại, ăn uống, đôi chút tích lũy – nếu may mắn không ốm đau, đổi việc hay phát sinh sự cố. Bài toán chi phí ngày một phình ra kéo theo một loạt quyết định bị trì hoãn: yêu đương tính chuyện lâu dài, tổ chức đám cưới, hay sinh con.

Ảnh: internet

Trong câu chuyện của một nữ trưởng nhóm bán hàng ngoài 30 tuổi, áp lực “đến tuổi phải lập gia đình” từ người thân trở thành lý do để cô dọn ra ở riêng. Cô bảo chưa muốn kết hôn không phải vì chối bỏ vai trò gia đình, mà vì đứng trước bảng chi tiêu hàng tháng, khoản tiền dành cho con – từ nhà ở, bỉm sữa, y tế, giáo dục đến thời gian nghỉ việc của mẹ – là một “hố sâu” khó lường. Một nhân viên truyền thông 24 tuổi khác thì nói thẳng: “Tự lo cho mình còn chật vật, sao dám lo thêm một đứa trẻ”. Ở giữa những suy tính ấy là nỗi sợ mang tên “mình có làm cha mẹ đủ tốt không”, cộng thêm hình ảnh về các ca sinh nở gian nan khiến nhiều người… chùn chân.

Con số biết nói

Theo số liệu công bố vào tháng 7/2024, tuổi kết hôn lần đầu tại TP.HCM đã chạm mốc 30,4 – mức cao kỷ lục ở Việt Nam. Cùng thời điểm, tổng tỷ suất sinh của thành phố chỉ 1,39 con/phụ nữ, thấp đáng kể so với mức 1,91 của cả nước. Trớ trêu là điều này diễn ra ngay trong “thời kỳ dân số vàng”, khi 70,7% dân số TP.HCM đang ở độ tuổi lao động. Những đường biểu đồ này cho thấy người trẻ thành phố ngày càng thận trọng với quyết định sinh con, và nếu xu hướng kéo dài, cấu trúc dân số lẫn sức sống đô thị sẽ bị ảnh hưởng trong tương lai không xa.

Vì sao họ ngại bước vào hôn nhân – làm cha mẹ?

Ảnh: internet

Các nhà chuyên môn chỉ ra một nguyên nhân:

Chi phí nuôi dạy con leo thang: Nhà ở phù hợp cho gia đình trẻ, chi phí mầm non – tiểu học chất lượng, dịch vụ y tế, thực phẩm an toàn… cộng lại thành tổng chi mà một cặp vợ chồng thu nhập trung bình khó đảm đương. Ở đô thị, “áp lực thời gian” – đưa đón con, chăm sóc khi ốm – cũng là chi phí vô hình không nhỏ.

Lối sống đô thị và ưu tiên cá nhân: Nhiều người trẻ muốn đầu tư sự nghiệp và trải nghiệm trước khi ràng buộc; văn hóa đề cao tự do, chăm sóc bản thân khiến họ dễ chọn sống độc lập lâu hơn, từ đó dịch chuyển tuổi kết hôn và sinh con.

Nỗi sợ mất kiểm soát tương lai: Từ kinh tế bấp bênh, biến đổi khí hậu, dịch bệnh, đến các vấn đề xã hội… góp phần tạo cảm giác rủi ro khi sinh – nuôi – dạy con trong một thế giới bất định.

Áp lực chuẩn mực gia đình: Mong muốn “làm cha mẹ tốt” – dành nhiều thời gian, nguồn lực cho con – khiến một số người trì hoãn đến khi cảm thấy đủ vững vàng. Sự thiếu vắng các dịch vụ hỗ trợ gia đình càng làm nỗi lo phình to.

PGS.TS Trần Thành Nam nhìn nhận, việc chậm sinh ở người trẻ có thể là biểu hiện của ý thức trách nhiệm – họ muốn chuẩn bị kỹ về tài chính, tâm lý trước quyết định dài hạn. Tuy vậy, ông cảnh báo “sự thận trọng quá mức” sẽ khiến TP.HCM tiến gần vùng “sinh thấp nghiêm trọng” (dưới 1,3 con/phụ nữ) cùng hệ lụy về an sinh, giáo dục – tiêu dùng và sinh lực thành phố.

Ở góc độ sức khỏe tâm lý, các chuyên gia như ThS Vera Xuân Hường chỉ ra điểm cốt lõi không nằm ở việc “cưới hay không cưới”, “sinh hay không sinh”, mà nằm ở nỗi sợ đánh mất quyền kiểm soát đời mình. Khi đối chiếu ước mơ tương lai với năng lực hiện tại, nhiều người trẻ hình thành tâm lý “chọn sai là khổ cả đời”, dẫn tới né tránh quyết định lớn.

TS Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu bổ sung: văn hóa tôn vinh tự do cá nhân đang làm đứt gãy mô hình gia đình truyền thống, từ đó thay đổi động lực lập gia đình – sinh con. Ưu và nhược của xu thế này đan xen: người trẻ trưởng thành hơn trong lựa chọn, nhưng xã hội phải chuẩn bị cho tác động dài hạn.

“Khuyến sinh” chưa đủ, cần “khuyến nuôi”

Thực tế, TP.HCM đã thử nhiều biện pháp nâng chất lượng dân số, hỗ trợ sinh sản, sàng lọc trước – sau sinh, tăng hạ tầng cho việc nuôi dạy con. Song kết quả chưa như kỳ vọng. Theo các nhà chuyên môn, nếu muốn khôi phục niềm tin nuôi con, chính sách cần dịch chuyển từ “khuyến sinh” sang “khuyến nuôi” – không chỉ cổ vũ sinh con, mà bảo hành cả hành trình nuôi con:

Ảnh: internet

Mạng lưới dịch vụ nuôi dạy con thân thiện: Mở rộng chỗ gửi trẻ chất lượng, dễ tiếp cận; giảm “cuộc đua” tìm trường bằng việc tăng cung lớp học phù hợp; nâng năng lực hệ thống tư vấn tâm lý gia đình và y tế trẻ em.

Thời gian linh hoạt cho cha và mẹ: Thí điểm “tín chỉ thời gian” – chọn làm 4 ngày/tuần trong giai đoạn con 0–3 tuổi, hoặc làm việc từ xa có kiểm soát đầu ra vài ngày/tuần – để cha mẹ thật sự có mặt bên con. Cùng lúc, cần tôn vinh và khuyến khích “người cha hiện diện” (present fathers), để việc chăm con không mặc định đè lên vai phụ nữ.

Giáo dục bình đẳng giới thực dụng tại nơi làm việc: Doanh nghiệp thiết kế lại chế độ – từ ca làm, KPI, đến lộ trình thăng tiến – để cha mẹ trẻ không bị “trừng phạt” vì có con.

Bên cạnh lớp chính sách “mềm”, một số gợi ý “cứng” cũng được nêu: hạn chế lựa chọn giới tính thai nhi, nới quy định đặt họ – tên (bao gồm cho phép con mang họ mẹ), siết các kênh thông tin làm suy giảm niềm tin vào hôn nhân – gia đình; đồng thời quản lý chặt ứng dụng hẹn hò vốn có thể thúc đẩy quan hệ ngắn hạn, làm mờ động lực cam kết. Đây là những đề xuất gây tranh luận nhưng, theo các chuyên gia, nên được cân nhắc và đánh giá tác động trong bức tranh tổng thể.

Một ý tưởng khác là nghiên cứu các mô hình gia đình mới trên thế giới để rút kinh nghiệm cho chính sách – chẳng hạn mô hình “gia đình hai đầu” ở Trung Quốc (hai vợ chồng không sống cùng, mỗi bên cùng ông bà nội/ngoại chịu trách nhiệm chính cho một con), cho thấy những cách tổ chức đời sống gia đình rất khác lạ so với hình dung truyền thống. Việc khảo cứu không nhằm “sao chép”, mà để nhận diện nhu cầu hỗ trợ phù hợp với thực tế đang biến đổi.

Gỡ nút thắt niềm tin

Câu hỏi cốt tử không phải “làm sao thuyết phục người trẻ sinh nhiều hơn”, mà là làm sao để sinh – nuôi – dạy con trở thành trải nghiệm ít rủi ro hơn. Khi chi phí dự đoán được, khi dịch vụ hỗ trợ sẵn sàng, khi người cha được khuyến khích thực hành vai trò, khi nơi làm việc thôi “phân biệt đối xử” với cha mẹ trẻ, và khi tiếng nói của gia đình – nhà trường – cộng đồng cùng hướng đến lợi ích tốt nhất cho đứa trẻ, niềm tin sẽ trở lại.

Ảnh: internet

Ở bình diện cá nhân, người trẻ cũng cần một lộ trình riêng: vun bồi năng lực tài chính, học kỹ năng nuôi dạy, chăm sóc sức khỏe sinh sản (kể cả các lựa chọn như trữ trứng trong khả năng), xây dựng mạng lưới hỗ trợ. Còn ở bình diện chính sách, “khuyến nuôi” không chỉ là thông điệp, mà là cam kết tài chính – dịch vụ – thể chế để biến việc sinh con từ “quyết định liều lĩnh” thành “hành trình được đồng hành”.

Đến khi ấy, mức lương 30 triệu đồng/tháng có lẽ vẫn không biến TP.HCM thành một nơi rẻ rề, nhưng chí ít sẽ không còn là rào cản khiến người trẻ ngại cưới, lười sinh, mà trở thành một trong nhiều điểm tựa để họ tự tin mở rộng gia đình.